فرش یکی از هنر- صنعت‌های ایران است که جایگاه ویژه‌ای در تامین منابع ارزی کشور دارد و استان همدان نیز یکی از استان‌های تولیدکننده و صادرکننده این کالای نفیس و باارزش است اما امروزه در مسیر تولید و صادرات این کالا مشکلاتی پیش آمده ا...
مصاحبه روزنامه گسترش صمت با احمدعلی بابایی، رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان درباره وضعیت فرش استان همدان که مشروح آن را می‌خوانید.
وضعیت تولید و صادرات فرش را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در بحث فرش دستباف حداقل یک دهه است که با مشکل مواجه هستیم و ما با این مشکل به شکل کج‌دار و مریز کنار آمده‌ایم اما باید بدانیم که تحریم فرش ایرانی لطمه سنگینی بر پیکره تولیدات این کالا زد. شما تصور کنید؛ وقتی یک محصول صنعتی خاص در یک دوره کوتاه با نبود اقبال عمومی در خرید مواجه شد، چه اتفاقی رخ داد؟ مگر غیراز این است که تولیدکننده رو به نابودی رفت تا جایی که مجلس و دولت و همه و همه دست به‌دست هم دادند و برای نجات تولیدکننده تلاش کردند و طرح‌هایی تصویب شد که منجر به فروش تولیدات آنها شد؟ این مسئله برای فرش دستباف حداقل ۷ سال است که وجود دارد و این محصول در بازارهای صادراتی به فروش نمی‌رود.
آیا استفاده از فرش دستباف برای اماکن مذهبی و نمازخانه‌های ادارات استان می‌تواند راهکاری برای افزایش تولید فرش باشد؟
وقتی ما حدود ۲هزار مسجد و حسینیه (بدون در نظر گرفتن نمازخانه ادارات) در همدان داریم، همین می‌تواند حدود ۴۰۰هزار مترمربع فضا برای تولید فرش ایجاد کند. شما تصور کنید اگر فقط و فقط ۲۰ درصد آنها را مجاب به سفارش دادن تولید فرش کنیم حداقل آنها به ۸۰هزار مترمربع فرش نیاز خواهند داشت، حال آیا این فرصت نیست؟ آیا پرداختن به این موضوع مصداق توجه به اقتصاد مقاومتی نیست؟
این طرح می‌تواند برای حداقل ۴۰هزار نفر در یک سال شغل پایدار ایجاد کند. هزینه‌ای هم تحمیل دولت و نظام نمی‌کند. فقط همت مسئولان استان را می‌طلبد. با اجرای این طرح و افزایش ظرفیت تولید فرش دستباف استان می‌توانیم طرح و نقشه فرش‌های قدیمی همدان و استان را احیا و تحرکی در بازار ایجاد کنیم، همچنین افراد زیادی مشغول به کار می‌شوند و به اقتصاد خانوارها کمک می‌شود.
با رونق گرفتن فرش دستباف حداقل ۲۰، ۳۰ شغل جانبی دیگر فعال می‌شوند که می‌توان به شغل‌هایی مانند پشم‌چینی، شست‌وشوی پشم، ریسندگی، رنگرزی، چله‌کشی، بافندگی، خامه‌فروشی، دار و ابزارسازی و فرش فروشی اشاره کرد. ما در کشور جمعیت ۲ میلیون نفری وابسته به فرش داریم. در استان به جرات می‌توان گفت حداقل۱۰تا ۱۲درصد جمعیت به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با فرش مرتبط هستند. به عبارتی هرگونه تصمیم در این حوزه طیف وسیعی از افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همه بی‌توجهی‌ها و کم‌توجهی‌های گذشته موجب شد ظرفیت جمع‌آوری پشم، ریسندگی پشم دست‌ریس و ماشینی، رنگرزی‌ها و... را از دست بدهیم. البته عمده مشکلات مرتبط با فرش جنبه ملی دارد و عموم استان‌های فرش‌خیز با این مشکل مواجه‌اند، به‌طور مثال یکی از استان‌های همجوار ما ۵/۲میلیون گوسفند دارد با ۳۰۰۰ تن پشم تولیدی و از قطب‌های تولید پشم کشور است؛ پشمی با قطر ۳۲ میکرون سفید و کرم‌رنگ با ویژگی‌هایی نظیر انعطاف‌پذیری بالا، طول مناسب، جعد مناسب، رنگ‌پذیری خوب است، اما در حال حاضر همه ظرفیت‌های گذشته را از دست داده است.
در شرایط فعلی برای بهبود وضعیت تولید و صادرات فرش چه باید کرد؟
برای حضور دوباره در بازارهای خارجی و رونق فرش، به‌طور قطع نیازمند یک برنامه‌ریزی جامع و کامل در سطح کشور با برش تعریف شده استانی هستیم. با شرایطی که به تازگی با تدبیر دولتمردان به وجود آمده ما هم مثل دیگر فعالان این حوزه بسیار خوش‌بین هستیم و انتظار می‌رود که شاهد رونق بازار تولید و فروش و صادرات این کالا باشیم. البته در سال‌های گذشته براساس آنچه ریاست محترم مرکز ملی فرش بیان می‌کرد فرش دستباف ۴سند بالا دستی داشته ولی هر کدام به نوعی دچار مشکل و رها شده‌اند.
موسسه مطالعات بازرگانی برای فرش سند کاملا علمی و با تئوری‌های قوی تدوین می‌کند اما این مطالعات در تولید و تجارت فرش مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و بایگانی می‌شود. ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز سند تنظیم می‌کند اما از عاقبت آن خبری نیست. در دولت گذشته نیز سند جامع راهبردی برای فرش دستباف تنظیم شد اما نتیجه‌ای نداشت.
نحوه حمایت‌های مالی از حوزه فرش چگونه است؟
متاسفانه سازوکار حمایتی و پرداخت تسهیلاتی در سال‌های اخیر چندان مورد قبول دست‌اندرکاران فرش دستباف نیست مثلا اعتبارات مشاغل خانگی حداقل در حوزه قالی‌بافی کارآمد نیست و خرد کردن تسهیلات و پرداخت آن به تعداد زیاد، تنها آمار و ارقام وام‌گیرنده‌ها را بالا می‌برد و همچنین دردسرهای بانکی و مراجعه‌کنندگان بانکی و پرونده‌سازی‌ها و درگیر کردن افراد زیادی را در میسر بانک‌ها زیاد می‌کند وگرنه شاید بتوان گفت ۱۰درصد هم در افزایش تولید و توسعه این رشته هنر صنعتی تاثیر نخواهد داشت. حداقل ۳سال است ما این را مطرح می‌کنیم که حمایت از قالی‌بافی باید با پرداخت تسهیلات به صورت متمرکز به تولیدکننده عمده باشد و این گروه هستند که با سلیقه‌یابی و بازارشناسی و حضور در نمایشگاه‌ها می‌توانند با تامین مواد اولیه مناسب‌دار و ابزار و جذب بافنده‌ها اقدام به تولید کنند و تولیدات انجام شده را خریداری و به فروش برسانند. گذشته از آن بانک‌ها هم با افراد و گروه‌های حقوقی تعریف‌شده و معدودی طرف خواهند بود و دیگر نیازی نخواهد بود که بسیاری از مردم هم با عنوان ضامن و وثیقه‌گذار و... درگیر بانک شوند.
مثلا امسال حدود ۲۵درصد از کل اعتبارات مشاغل خانگی نزدیک به ۱۶میلیارد ریال به این حوزه اختصاص داده شده است یعنی اگر ما آن را در قالب تسهیلات ۴۰میلیون ریالی توزیع کنیم حدود ۴۰۰ نفر مستقیم با بانک‌ها درگیر خواهند شد که هر کدام حداقل یک یا دو نفر را هم باید به‌عنوان ضامن به بانک معرفی کنند و در واقع بیش از هزار نفر برای این مبلغ دارای پرونده می‌شوند، در صورتی که اگر همین میزان تسهیلات در اختیار ۸ تعاونی قرار می‌گرفت، فقط ۸ پرونده می‌شد و کار به طور نظارت‌پذیرتر و هدفمندتر دنبال می‌شد، هر چند که این اعتبار پس از گذشت چند ماه هنوز سرانجامی نداشته است.
وضعیت بیمه‌های قالی‌بافی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بیمه‌های قالی‌بافی از برنامه‌های حمایتی دولت از قشر بافنده قالی و گروه‌های وابسته به آن بود و به‌طور قطع برنامه خوب و قابل‌قبول و اثربخشی می‌توانست باشد. متاسفانه آغاز آن به‌طور تقریبی با رکود و چالش بزرگ تحریم‌ها مواجه شد و سازوکار مناسب و جامع‌الشرایطی از طرح تعریف نشد و هر کس که گواهینامه آموزشی خاص یک مرکز را داشت به راحتی مراجعه می‌کرد و متقاضی بهره‌مندی از بیمه قالی‌بافی می‌شد و از آنجایی که حق بیمه سهم ذی‌نفع نیز بسیار اندک بود سیل افراد غیرواجدشرایط و غیرفعال در این حوزه (به‌طور عمده کسانی که مسیرهای ورود به این قضیه را به خوبی بلد بودند و بیشتر شهرنشین‌ها) سرازیر شدند و شاهد بالا رفتن آمار بیمه‌های قالی‌بافی شدیم. البته این زمانی بود که اعتبارات لازم هم به سازمان تامین اجتماعی داده می‌شد و یک رقابت برای بالا بردن تعداد بیمه‌شده‌ها وجود داشت، در صورتی که عوامل فعال به‌ویژه در روستاها از این مزیت کاملا فاصله داشتند.
اگر شرایط فراهم شود آیا امید هست که به گذشته درخشان در بافت و صادرات بازگردیم؟
بازگشت به دوران طلایی فرش دستباف ایرانی خیلی سخت و دشوار است و تلاش زیادی لازم دارد. در طول چند سال گذشته همه مشکلات موجود، بازارهای صادراتی فرش را از ما گرفت و دیگر کشورها در بازارهای فرش دستباف ایران جایگاه خود را باز کردند. به‌طور قطع بازگشت به روند قبلی تولید و صادرات فرش دستباف نیازمند مدت زمان طولانی است تا بتوانیم بار دیگر خود را به بازارهای هدف دیکته کنیم.