یزد یکی از استان‌های صاحب‌نام در زمینه تولید فرش دستباف است و بافندگان بسیاری در این استان نسل به نسل این هنر را فرا گرفته و مشغول فعالیت هستند اما آنچه این روزها هنر صنعت فرش یزد را می‌آزارد، گمنامی آن در بازارهای جهانی است.

به گزارش خبرگزاری فارس، قدمت بافت فرش دستباف در یزد به سال‌های بسیار دور باز می‌گردد، همان زمانی که در هر خانه‌ای یک دار قالی برپا بود و زنان خانه بعد از انجام کارهای روزمره، به طور حرفه‌ای مشغول به بافت قالی بودند و هر چند ماه یک بار، یک قالی دستباف نفیس تحویل بازار فرش می‌دادند.

در آن زمان هنر دختران یزدی، سفره‌آرایی و آرایشگری و طبخ انواع دسرهای داخلی و خارجی نبود بلکه آن روزها هنر دختران یزد را با قالیبافی می‌سنجیدند.

دختران از سنین پایین آموزش قالیبافی را از مادران خود فرا می‌گرفتند و این آموزش‌ها نسل به نسل می‌گشت و به میراثی ماندگار تبدیل می‌شد.

گرچه این روزها دیگر در کمتر خانه‌ای اثری از دار قالی مشاهده می‌شود اما زنان یزدی هنوز هم زمزمه‌های خوش نقشه‌خوانی قالی را به یاد دارند و کمتر زن یزدی است که در جهیزیه یک قالی یا قالیچه دستبافت خود را به همراه نداشته باشد.

این سنت‌ها گرچه به نسل جدید منتقل نشده اما فرش دستباف یزد همچنان هم برای خود نام و نشانی دارد و نقشه‌های ویژه‌، نوع بافت خاص، ابزار قالیبافی خاص و ... فرش دستباف یزد را متمایز کرده است.

عدم استقبال بازار جهانی از برند فرش یزد تولیدکنندگان را نگران کرده است

اما آنچه این روزها بافندگان قالی و برخی مسئولان حوزه فرش از آن ابراز نگرانی می‌کنند، عدم استقبال بازار جهانی از برند فرش یزد است که این امر هم دلایل متعددی دارد.

یک از کارشناسان فرش دستباف استان یزد و از کارگاه‌داران بزرگ این استان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در یزد اظهار کرد: فرش یزد اصالت بسیاری دارد اما دلایل متعددی سبب شده تا بازارهای جهانی چندان خریدار فرش دستباف این استان نباشند که 90 درصد این امر به دلیل عدم تامین سلیقه‌های بازار خارجی است.

محمدرضا میرجلیلی عنوان کرد: خارجی‌ها اغلب نقشه‌های تبریز و قم را می‌پسندند و برای اینکه یزد نیز بتواند یک برند جهانی شود، باید به سمت طراحی جدید فرش برویم.

وی بیان کرد: کیفیت فرش یزد خوب است اما هنوز برای بازار جهانی مطلوب نیست و لازم است تولیدکنندگان از مواد اولیه بهتر و مرغوب‌تری استفاده کنند.

میرجلیلی تصریح کرد: بازار فرش دستباف همیشه خوب است اما اگر بتوانیم تولیدات خود را به خارج از کشور صادر کنیم، ارزش افزوده بیشتری خواهد داشت.

رئیس مرکز ملی فرش ایران نیز که چندی پیش مهمان قالیبافان استان یزد بود، در این زمینه به خبرنگار فارس گفت: فرش یزد در بازار داخلی وضعیت خوبی دارد اما هنوز نتوانسته در میان برندهای صادراتی جای مناسبی برای خود کسب کند.

روند نزولی صادرات فرش دستباف در کل کشور

حمید کارگر بیان کرد: البته میزان صادرات فرش دستباف یزد صفر نیست اما با توجه به میزان تولیدی که در استان یزد انجام می‌شود، این رقم قابل توجه نیست.

وی با اشاره به اینکه در مجموع روند صادرات فرش دستباف در کل کشور کاهش داشته است، بیان کرد: بر اساس آمار اعلام شده از سوی گمرک، صادرات فرش دستباف در کشور، روند نزولی دارد که این امر هم به لحاظ وزنی و هم به لحاظ ارزشی ملموس است.

رئیس مرکز ملی فرش ایران خاطرنشان کرد: میزان تولید فرش دستباف در کشور سالانه نزدیک به 3 میلیون مترمربع است که دو سوم این میزان صادر می‌شود و این رقم در سال‌های گذشته حدود 500 میلیون دلار بوده اما در سال 92 بر اساس اعلام گمرک، ارزش ریالی فرش صادراتی ایران، به حدود 314 میلیارد دلار رسیده است.

عمده‌ترین خریدار فرش ایران، آمریکاست

وی تحریم را عامل اصلی نزول صادرات فرش دستباف ایران دانست و افزود: اصلی‌ترین خریدار فرش ایران، آمریکاست و آمریکا نیز محدودیت‌های خرید را بسیار بیشتر از قبل کرده است به نحوی که خرید هر فرش دستبافی که مبدأ آن ایران باشد را ممنوع اعلام کرده است.

کارگر خاطرنشان کرد: گرچه به جز آمریکا، 80 کشور دیگر دنیا نیز خریدار فرش ایرانی هستند اما برخی عوامل دیگر از جمله رکود اقتصاد اروپا، به صادرات فرش ایران ضربه وارد کرده است.

وی با اشاره به اینکه فرش ایران در جهان قدمت تاریخی دارد، بیان کرد: فرش یزد نیز از همین جایگاه برخوردار است اما قدمت فرش یزد بیشتر در داخل کشور مورد توجه قرار دارد و نگاه جهانی کمتری به این فرش می‌شود.

صادرکنندگان فرش نیز در این زمینه نظرات ویژه خود را دارند و عدم مرغوبیت لازم در مواد اولیه همچنین عدم به روزرسانی نقشه‌ها را علت اصلی جایگاه نامطلوب صادرات فرش دستباف یزد می‌دانند.

صادرات فرش دستباف یزد اغلب چمدانی انجام می‌شود

یکی از صادرکنندگان در این زمینه به خبرنگار فارس گفت: صادرات فرش یزد اغلب به صورت چمدانی انجام می‌شود یعنی گرچه آمار رسمی از صادرات فرش یزد چندان مطلوب نیست، اما آمارهای غیررسمی، نشان می‌دهد که بازار جهانی نیز نیم نگاهی به فرش یزد دارد.

وی عنوان کرد: اغلب بافندگان به ویژه بافندگان خانگی، کارهای نفیس خود را از طریق اقوام به خارج از کشور ارسال می‌کنند و آنجا به فروش می‌رسانند که این آمار در فهرست صادرات یزد گنجانده نمی‌شود.

محمدمهدی صادقی عنوان کرد: اما صادراتی که از طریق گمرک انجام می‌شود، مشخص است که آمار آن با توجه به اینکه سالانه 2میلیون مترمربع فرش دستباف از کشور صادر می‌شود، مطلوب نیست.

تولید فرش‌های یک‌بار مصرف بازار فرش یزد را به بحران می‌کشد

وی تصریح کرد: برخی از کارگاه‌داران برای مقرون به صرفه‌تر بودن کار و ایجاد نیاز سریع‌تر بازار به فرش‌های جایگزین، اقدام به تولید فرش‌های یک‌بار مصرف کرده‌اند که این امر لطمه بزرگی به بازار فرش یزد می‌زند.

صادقی خاطرنشان کرد: اتحادیه بافندگان فرش دستباف باید در مقابل این موضوع بایستند زیرا این اقدام سبب می‌شود فرش یزد بیش از گذشته در بازارهای جهانی مورد بی‌اعتنایی قرار گیرد ضمن اینکه بازار داخلی خود را نیز به سرعت از دست می‌دهد.

وی بر استفاده تولیدکنندگان از نرم‌افزارهای روز، نقشه‌های جدید، به روز رسانی طراحی‌ها و ... تاکید کرد و افزود: اکنون بازار کارهای تلفیقی کرک و ابریشم را بیشتر می‌پسندد در حالی که بافندگان یزدی کمتر به این سمت رفته‌اند.

آنچه مسلم و مشخص است، بافندگان یزدی به اندازه لازم از مهارت فرش‌ بافی برخوردارند و معمولا تخصص آنها نیست که فرش یزد را در بازارهای جهانی گمنام کرده است بلکه عدم استفاده از طرح‌های جدید سبب شده تا فرش یزد یک برند خوب داخلی باقی بماند.

البته برخی آموزش‌های تجربی و عدم استفاده از آموزش‌های آکادمیک سبب شده تا قالیبافان با کار خود به شکل علمی رفتار نکنند و این امر در دنیای امروز به طور قطع مشکل‌ساز است و به نظر می‌رسد شرکت قالیبافان در دوره‌های فنی و حرفه‌ای حتی آنها که از تجربه‌های بسیاری برخوردارند، می‌تواند به روند بهبود کیفیت فرش دستباف یزد کمک کند.